દુધારા પશુઓ માટે પગ અને મોઢાના રોગ ખૂબ જ ખતરનાક છે, નિવારણ માટે આ ઉપાયો અપનાવો.

ફુટ એન્ડ માઉથ ડિસીઝ (FMD) એ પ્રાણીઓને અસર કરતી જીવલેણ બીમારી છે. FMD ખૂંખાર પ્રાણીઓને અસર કરે છે. વિશ્વના ઘણા દેશો પ્રાણીઓના આ રોગથી ચિંતિત છે. કેટલાક દેશોએ તેને પહેલેથી જ નિયંત્રિત કરી લીધું છે જ્યારે અન્ય તેને નિયંત્રિત કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. ભારતમાં પણ આ પ્રાણી રોગને કાબૂમાં લેવાના પ્રયાસો થઈ રહ્યા છે. આ રોગને નિયંત્રણમાં રાખવા માટે રસી બનાવવામાં આવી છે. જો કે, કેટલીક નાની બાબતોને ધ્યાનમાં રાખીને, FMD ફેલાતા અટકાવી શકાય છે. આ પગલાંથી, ઘણા દેશો પગ અને મોં મુક્ત બની ગયા છે.

ભારત સરકારના પશુપાલન અને ડેરી વિભાગે પણ આને લગતી એડવાઈઝરી જારી કરી છે. એફએમડી એ વાયરસથી થતો રોગ છે. તે ક્યારે સક્રિય થશે અને ક્યારે ફેલાશે તેનો સમય નિશ્ચિત નથી. આવી સ્થિતિમાં, કેન્દ્ર સરકારે એક પાયલોટ પ્રોજેક્ટ શરૂ કર્યો છે, જે અંતર્ગત નવ રાજ્યોમાં FMD ફ્રી ઝોન બનાવવાની તૈયારી કરવામાં આવી રહી છે. દર વર્ષે સરકાર આ રોગ સામે રસીકરણ પાછળ કરોડો રૂપિયા ખર્ચે છે.

આ રીતે FMD ને ઓળખવું

પશુ નિષ્ણાતોના મતે, FMD ગાય, ભેંસ, ઘેટા, બકરા, ઘોડા વગેરે દૂધાળા પ્રાણીઓમાં જોવા મળે છે. આવી સ્થિતિમાં, પશુપાલકો માટે આ રોગના લક્ષણો વિશે જાગૃત થવું ખૂબ જ જરૂરી છે. શક્ય તેટલી વહેલી તકે લક્ષણો ઓળખવા ખૂબ જ જરૂરી છે, જેથી આ રોગ અન્ય પ્રાણીઓમાં ફેલાતો અટકાવી શકાય અને બીમાર પશુ માટે જરૂરી પગલાં લઈ શકાય.

એફએમડીથી પીડિત પ્રાણીઓને 104 થી 106 ડિગ્રી ફેરનહીટ સુધીનો તાવ હોય છે અને તેમની ભૂખ ઓછી થાય છે. આ સાથે, પ્રાણી સુસ્ત થઈ જાય છે અને મોંમાંથી વધુ પડતી લાળ આવે છે. શુષ્ક મોંને કારણે અંદર અને બહાર ફોલ્લાઓ બને છે. આ પ્રાણીની જીભ અને પેઢા પર જોઇ શકાય છે. આ સિવાય ખુરના વચ્ચેના ભાગમાં ઈજા થાય છે. આમાં બીજો મોટો ગેરલાભ એ છે કે સગર્ભા જાનવરનો ગર્ભપાત પણ થાય છે અને આંચળમાં સોજો આવવાને કારણે દૂધ આપવામાં મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડે છે. FMD પણ પ્રાણીઓમાં વંધ્યત્વનું કારણ બને છે.

પ્રાણીઓમાં FMD ના કારણો

વરસાદની ઋતુમાં દૂષિત ચારો, દૂષિત પાણી પીવા અને ખુલ્લામાં ચરવાને કારણે પ્રાણીઓને FMD થાય છે. પહેલાથી સંક્રમિત પ્રાણીઓથી અન્ય લોકોમાં આ રોગ ફેલાવાનું જોખમ રહેલું છે. પશુ તજજ્ઞોના મતે પ્રાણીઓને પગ-મોઢાના રોગથી સરળ ઉપાયોથી બચાવી શકાય છે. 

રક્ષણ માટે આ પગલાં લો 

પશુ કોઈપણ રોગથી પીડિત હોય કે ન હોય, તેનું રજીસ્ટ્રેશન કરાવવું આવશ્યક છે અને પશુને ટેગ કરાવવાનું ભૂલશો નહીં. આ ઉપરાંત, પ્રાણીને વર્ષમાં બે વાર FMD રસી લેવી જોઈએ, જે તમામ સરકારી કેન્દ્રોમાં વિના મૂલ્યે આપવામાં આવે છે. પશુ ઘર સ્વચ્છ અને શુષ્ક રહે તેની ખાતરી કરો.

FMD થી પીડિત પ્રાણીની સારવાર કેવી રીતે કરવી

રોગગ્રસ્ત પ્રાણીઓને અન્ય તંદુરસ્ત પ્રાણીઓથી અલગ રાખવા જોઈએ. મોઢાના ઘા પોટેશિયમ પરમેંગેનેટથી ધોવા જોઈએ. આ સિવાય બોરિક એસિડ અને ગ્લિસરીનની પેસ્ટ બનાવીને પશુનું મોં સાફ કરવું જોઈએ. તે જ સમયે, ખૂરના ઘાને પોટેશિયમ અથવા ખાવાના સોડાથી ધોવા જોઈએ અને ઘા પર એન્ટિસેપ્ટિક ક્રીમ લગાવવી જોઈએ.