પશુઓની સંભાળ: માખીઓ અને મચ્છરોથી થતા રોગો પશુપાલકો માટે સમસ્યા બની ગયા છે, જાણો કેમ.

મચ્છર, માખીઓ, જળો, ટીક વગેરે પ્રાણીઓને થતા રોગોના મુખ્ય વાહક છે. આને વેક્ટર પણ કહેવામાં આવે છે. તેઓ પ્રાણીઓને વળગી રહે છે અને તેમને કરડે છે અને તેમનું લોહી ચૂસે છે. કેટલાક જીવજંતુઓ છે જે ગાય, ભેંસ, ઘેટા, બકરા વગેરેના લોહીમાં ભળી જાય છે. જેના કારણે પશુઓને ખંજવાળ અને અન્ય અનેક ગંભીર બીમારીઓ થાય છે. પશુઓ બીમાર પડતાં તેનું ઉત્પાદન ઘટે છે. આને પરોપજીવી રોગો પણ કહેવામાં આવે છે. આ રોગ પશુપાલકો માટે હંમેશા મોટી સમસ્યા રહી છે. પરંતુ એક રિપોર્ટ અનુસાર આ સમસ્યા હવે મોટી થઈ ગઈ છે. અત્યાર સુધી પરોપજીવી રોગોની સારવાર ચોક્કસ પ્રકારની દવાઓ આપીને કરવામાં આવતી હતી. 

પરંતુ હવે ચિંતાની વાત એ છે કે છેલ્લા કેટલાક સમયથી દવાઓની પણ પશુઓ પર કોઈ અસર થઈ રહી નથી. જેનું મુખ્ય કારણ એન્ટિપેરાસાઇટીક પ્રતિકાર છે. જેના કારણે પશુઓના પરોપજીવી રોગોની સારવાર કરવી મુશ્કેલ બની છે. પરંતુ આ અંગે રાજસ્થાનના સુરતગઢના એનિમલ સાયન્સ સેન્ટરના ડૉ. મૈના કુમારી અને ડૉ. મનીષ કુમારે કેટલાક ઉપાયો અપનાવવાનું સૂચન કર્યું છે.

એન્ટિપેરાસિટિક પ્રતિકારનું કારણ 

દવાઓનો વધુ પડતો ઉપયોગ (વધુ ઉપયોગ). પરોપજીવી દવાઓનો વધુ પડતો ઉપયોગ અને તેના પર નિયંત્રણનો અભાવ પરોપજીવીઓમાં પ્રતિકાર વધારવાનું મુખ્ય કારણ છે. દવાઓ યોગ્ય રીતે ન લેવી, પશુઓને યોગ્ય રીતે દવાઓ ન આપવી, ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી દવાનો સંપૂર્ણ અભ્યાસક્રમ પૂરો ન કરવો એ પણ કારણો છે. પર્યાવરણીય અને જૈવિક કારણો પણ છે. પરોપજીવીઓની કુદરતી પસંદગી પ્રક્રિયા અને તેમના જનીનોમાં થતા ફેરફારો પણ પ્રતિકારનું કારણ બની રહ્યા છે.

આ રીતે પરોપજીવી વિરોધી પ્રતિકારને અટકાવી શકાય છે

1 પશુચિકિત્સકની સલાહ પર જ પ્રાણીઓને પરોપજીવી દવાઓ ખવડાવો. 

2. પ્રાણીઓ માટે ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલ કૃમિનાશક સમયપત્રકને અનુસરો.

3 પશુચિકિત્સક દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી દવાઓનો કોર્સ પૂર્ણ કરો.

4 ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી દવાની માત્ર માત્રા આપો, વધુ કે ઓછી માત્રામાં ન આપો.

5 જાનવરોને ક્વોક્સ દ્વારા સારવાર ન કરાવો.

6 દવાનો ઉપયોગ કરતા પહેલા, દવાના લેબલ પર આપેલી સૂચનાઓ વાંચો.

7 એ જ પ્રાણીમાં વાર્ષિક ધોરણે પરોપજીવી વિરોધી દવાઓ બદલો.

8 પરોપજીવી વિરોધી પ્રતિરક્ષા પર શૈક્ષણિક અને જાગૃતિ કાર્યક્રમોને પ્રોત્સાહન આપો.

9 તમારા ખેતરમાં કૃમિ નિયંત્રણનો સંપૂર્ણ રેકોર્ડ રાખો.

10. પ્રાણીઓમાં પરોપજીવીઓને નિયંત્રિત કરવા માટે Ethnoveterinary Medicine (EVM) નો ઉપયોગ કરો.

ભૂલથી પણ આવું ન કરો

• ડૉક્ટર સિવાય અન્ય કોઈ વ્યક્તિ દ્વારા ભલામણ કરાયેલા પ્રાણીઓને પરોપજીવી વિરોધી દવાઓ ખવડાવશો નહીં.
• એક જ દવા પ્રાણીઓને સતત ખવડાવશો નહીં. 
• પ્રાણીઓને જાતે ક્યારેય કોઈ દવા ન આપો.
• જાનવરોના સામૂહિક કૃમિનાશ ન કરો.
• તમારા પોતાના અનુભવના આધારે, પ્રાણીઓને સ્ટોરમાંથી ખરીદ્યા પછી દવાઓ ખવડાવશો નહીં.